تكرار تاريخ و حريق جاويدان

 يكى از اصول تفكرات فلسفى هراكليتوس در بعد جهان شناختى، تكرارى بودن تاريخ جهان است; بدين معنا كه تاريخ جهان طى چندين هزار سال مجدّداً از ابتدا آغاز مى كند و تمام حوادث گذشته عيناً تكرار مى گردد; زيرا جهان نزد هراكليتوس، انبساط وانقباض آتش نخستين است. در اين انقباض و انبساط، آتش نخستين خط سير دايره وارى را طى مى كند كه مى توان آن را به دو قوس نزولى و صعودى تقسيم كرد; قوس نزول كه از آتش نخستين آغاز مى گردد و به خاك ختم مى شود و قوس صعود كه از خاك شروع و به آتش نخستين ختم مى گردد.

پيمودن اين خط سير دايره اى به نظر هراكليتوس، 36 هزار سال به طول مى انجامد. آتش در سير نزولى خود، هجده هزار سال را در بر مى گيرد و قوس صعودى نيز همين مقدار از زمان را اشغال مى كند. اين انقباض و انبساط و حركت دَوَرانى هم چنان تا بى نهايت ادامه خواهد داشت; پايانى براى آن متصوّر نيست.