دستبرد علمي

در بناي رفيع علم، هر انديشمند به معماري مي‌ماند كه با گام نهادن بر سنگ‌بنا‌هاي پيشين، انديشه‌اي ديگر را بر اين بنا مي‌نهد و بر بلنداي آن مي‌افزايد. از اين رو، در نگارش علمي، سنت استناد به آثار پيشين نه تنها تصديقي بر نقش پيشينيان و سند ارج‌گذاري محقق به كساني است كه شالوده‌اي را براي دستاوردهاي وي بنيان نهاده‌اند، بلكه گواهي بر استحكام هر چه بيشتر اين بنا ارائه مي‌كند و با برقراري پيوند بين دانش جديد با دانش گذشته، هر گام در پيشبرد دانش را نشانه‌گذاري كرده و بدين ترتيب، سير تحول آن را در قالب شبكه‌اي گسترده به نمايش مي‌گذارد.

با اين حال، بهره‌‌گيري از دستاوردهاي پيشينيان هميشه به شيوة صحيح انجام نمي‌شود. گذشته از انگيزه‌هاي اين امر كه گاه آگاهانه و گاه ناآگاهانه روي مي‌دهد، سهل‌انگاري در بهره‌گيري از آثار ديگران، صورت دستبرد علمي به خود مي‌گيرد. دستبرد علمي داراي تاريخچه‌اي طولاني است و ريشه در تاريخ ثبت دانش بشر دارد؛ اما امروز، در عصر اطلاعات، رواج بيشتري يافته است. اين از آن روست كه با فراگير شدن كاربرد مظاهر مختلف فناوري و بويژه اينترنت، امكان نشر، توزيع و نسخه‌برداري ديجيتالي آثار و توليدات علمي، ادبي و هنري در سطحي گسترده فراهم آمده است.

درك پديده دستبرد علمي به جهات بسياري حايز اهميت است. از يك سو، گسترش پديده دستبرد علمي مي‌تواند در بلند مدت مانعي اساسي در مسير پيشبرد دانش باشد؛ زيرا اقتباسها و برداشتهاي نادرست و شتابزده اصالت مطالب علمي را خدشه‌دار مي‌كند و ضربه‌اي اساسي بر پيكرة دانش وارد مي‌آورد. از سوي ديگر، تداوم چرخة آفرينش علمي، در گروِ اشاعه و توزيع فراگير و آزادانه انديشه‌هاي نو است.